តម្លៃមនុស្ស
អំពី មនុស្សលោក
មនុស្ស តាមសព្ទ គឺអ្នកដឹងនូវហេតុនឹងមិនមែនហេតុ អ្នកមានសន្តានចិត្តខ្ពង់ខ្ពស់ អ្នកមានគំនិតលូតលាស់។ តាមសេចក្ដីបានដល់សត្វវិសេសមួយពួក ដែលមានចិត្តគំនិតអធ្យាស្រ័យ កិរិយាមាយាទនិងលក្ខណៈខ្ពង់ខ្ពស់ ប្លែកពីសត្វតិរច្ឆាន គឺចេះដឹងស្គាល់ហេតុល្អ និងហេតុអាក្រក់ ស្គាល់ខុសស្គាល់ត្រូវស្គាល់ថា ហេតុនេះឱ្យផលជាសុខ ហេតុនេះឱ្យផលជាទុក្ខ អំពើដែលកំពុង
ប្រព្រឹត្តធ្វើនេះ នាំឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ឬនាំឱ្យមានសុភមង្គល កិច្ចការនេះ នាំ
ឱ្យវិនាសហិនហោច កិច្ចការនេះនាំឱ្យបានចម្រើនរុងរឿង ចេះធ្វើច្បាប់ ចេះគោរពច្បាប់ ។ល។
លោក តាមសព្ទ គឺសភាវធម៌ដែលតែងតែវិនាសទៅ ឬរលាយទៅ។ តាមសេចក្ដីបានដល់សភាវធម៌ដែលតែងតែកើតឡើងហើយវិនាសទៅវិញជារឿយៗ ជួនកាលបាត់ៗ ឃើញៗ គឺកើតឡើងហើយ បាត់ទៅ បាត់ទៅហើយកើតឡើងវិញ តាមកាលសម័យ។ បើរាប់ថាប្រភេទគឺ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ មេឃ អាកាស ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ មនុស្ស សត្វតិរច្ឆានទូទៅទាំងអស់ ឋានមនុស្ស ឋានសួគ៌ ឋានព្រហ្ម ឋាននរក ប្រេត។ល។ រួបរួមពាក្យទាំងពីរនេះមកគឺ មនុស្សដែលកើតដោយអំណាចលោកគឺ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ និងអាកាសផ្សែផ្សំឡើង មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏វិនាសឬរលាយក្លាយទៅជាដី ទឹកភ្លើង ខ្យល់ និងអាកាសវិញ ហៅថា មនុស្សលោក។ មនុស្សលោក មានជាតិសាសន៍ មានឈ្មោះ មានចំនួន មានប្រភេទ មានលំនៅ មានអធ្យាស្រ័យ មានមុខការ មានជំនឿ។ល។ ច្រើនស្ទើររាប់មិនអស់ ដោយធម្មតាតាក់តែងមក។
I– មនុស្សលោក និងវាសនា
មនុស្សលោកម្នាក់ៗ សុទ្ធតែមានព្រេងវាសនា ដោយជៀសវាងពុំរួច។ វាសនានោះ គឺជាលទ្ធផលរបស់កម្មចាស់ ដែលតាក់តែងរៀបចំ កម្រិតក្របខណ្ឌ ឱ្យមនុស្សលោកទៅជាល្អអាក្រក់ ខ្ពង់ខ្ពស់ ថោកទាបក្រខ្សត់ សម្បូរសប្បាយ អាយុវែង អាយុខ្លី មានប្រាជ្ញា អប្បឥតប្រាជ្ញាចេះដឹង ល្ងង់ខ្លៅ។ល។ ប៉ុន្តែ គេមានទំនងអាចដណ្ដើមយកជ័យជម្នះនឹងវាសនាអាក្រក់បានខ្លះៗ ឬខកខានបានទទួលជោគវាសនាល្អ ក្នុងពេលខ្លះដោយមាន៖
១ – មានសេចក្ដីព្យាយាម គឺខំប្រឹងប្រែងខ្នះខ្នែង ខ្មីឃ្មាតសង្វាត លះបាបអកុសលលាមកអាក្រក់ចាស់ ដែលកើតមានហើយក្នុងអតីតកាល ឱ្យអស់រលីងទៅ ព្យាយាមការពារបិទស្ទះបាបអកុសលថ្មី ក្នុងបច្ចុប្បន្ននិងអនាគត ដែលមិនទាន់កើតមាន កុំឱ្យកើតមាន ព្យាយាមចម្រើនបុណ្យកុសលថ្មី ក្នុងបច្ចុប្បន្ននិងអនាគត ដែលបម្រុងនឹងកើតឬកំពុងកើតមាន ឱ្យកើតមានប្រាកដឡើង ព្យាយាមអប់រំបុណ្យកុសលចាស់ដែលមានស្រាប់ហើយ ឱ្យរឹងរឹតតែចម្រើនកើតឡើង កុំឱ្យសាបរលាបទៅវិញ។
សេចក្ដីព្យាយាមនេះ ព្រះពុទ្ធសាសនា បានចាត់ទុកថា ជាគុណធម៌មួយយ៉ាងប្រសើរបំផុត មនុស្សលោកប្រព្រឹត្តធ្វើអ្វីៗ បើខ្វះសេចក្ដីព្យាយាមហើយ ពុំអាចសម្រេចផលតាមប្រាថ្នាឡើយ ពីព្រោះធម៌នេះ អាចធ្វើមនុស្សលោក
ដែលពុំធ្លាប់មានវាសនាសោះ ឱ្យទៅជាអ្នកមានវាសនាយ៉ាងទំនើបក៏បាន
ច្នៃមនុស្សលោក ឱ្យទៅជាទេព្តា ជាព្រហ្មជាពោធិសត្វ ជាព្រះសម្ពុទ្ធក៏បាន
ធ្វើមនុស្សលោក ឱ្យឆ្លងផុតអំពីទុក្ខទោសគ្រោះថ្នាក់ក៏បាន។ ព្រោះហេតុនោះ
ទើបក្នុងចំនួនពុទ្ធការកធម៌១០ គឺធម៌ដែលសាងឬច្នៃមនុស្សលោក ឱ្យទៅជាព្រះពុទ្ធ មានវីរិយៈ នៅក្នុងនោះដែរ ដូចជាព្រះសម្ពុទ្ធបរមគ្រូ កាលមិនទាន់បានត្រាស់ដឹង នៅជាព្រះពោធិសត្វព្រះនាម ជនក នៅឡើយ ទ្រង់កំពុងសាងវីរិយបារមីព្រះអង្គខំព្យាយាមហែលឆ្លងមហាសមុទ្រយ៉ាងធំធេង ត្រាតែដល់ត្រើយរួចចាកគ្រោះថ្នាក់បានសង្ខេបរឿងដូចតទៅនេះ ៖
កាលកន្លងទៅយូរអង្វែងហើយ ព្រះបរមពោធិសត្វ ទ្រង់ច្យុតចាក
ទេវលោក មកចាប់បដិសន្ធិក្នុងផ្ទៃនៃអគ្គមហេសីព្រះបាទអរិដ្ឋជនក ក្នុងក្រុងមិថិលាមហានគរ។ ក្រោយបន្តិចមក នគរកើតមានសង្គ្រាមព្រះបាទអរិដ្ឋជនក ទ្រង់សោយទិវង្គតទៅ ព្រះនាងក៏ភៀសខ្លួនរត់ចេញពីនគរទៅនៅឯស្រុកចមា
នគរ។ កាលព្រះពោធិសត្វប្រសូតមកហើយ ព្រះនាងថ្វាយព្រះនាមថា មហាជនក
កុមារ។ លុះព្រះអង្គមានព្រះជន្មាយុ១៦ វស្សា ក៏លាព្រះវរមាតាត្រឡប់ទៅនគរវិញ ធ្វើដំណើរដោយជិះសំពៅ។ លុះទៅដល់កណ្ដាលសមុទ្រធំធេង មានខ្យល់ព្យុះយ៉ាងខ្លាំងបោកបក់បែកសំពៅ លិចលង់ក្នុងលំហមហាសមុទ្រ មនុស្សដែលនៅក្នុងសំពៅទាំងប៉ុន្មានស្លាប់អស់ នៅសល់តែព្រះពោធិសត្វមួយព្រះអង្គឯង ទ្រង់ខំតាំងសេចក្ដីព្យាយាមហែលទឹកអស់៧ថ្ងៃ ទើបមណី
មេខលាទេព្តា ដែលរក្សាសមុទ្រមកស្រង់ព្រះអង្គយកទៅដាក់ក្រោមដើមស្វាយ ក្នុងឧទ្យានក្បែរនគរមិថិលានោះ។ នៅពេលនោះពួកមហាជនកំពុងតែដើរស្វែងរកអ្នកមានបុណ្យ ដើម្បីលើកឱ្យសោយរាជ្យក្នុងនគរមិថិលា ដោយព្រះអង្គមានបុណ្យស្រាប់ គេក៏លើកព្រះអង្គឱ្យសោយរាជ្យ អភិសេកជាមួយនឹងសិម្ពិនី ឱ្យជាអគ្គមហេសី រួចហើយទើបព្រះអង្គទៅដង្ហែយកព្រះមាតា មកនៅក្នុងនគរមិថិលាវិញ។
សេចក្តីព្យាយាមនេះ មិនត្រឹមតែធ្វើមនុស្សលោក ឱ្យទៅជាខ្ពង់ខ្ពស់ថ្លៃថ្នូរប៉ុណ្ណោះទេ គឺទុកដូចជារបងឬសម្រាស់ សម្រាប់បិទការពារមិនឱ្យវាសនាថោកទាប ដែលបម្រុងនឹងកើតមាន មិនឱ្យកើតបានទៀតផង។
២ – អ្នកមានសេចក្ដីព្យាយាមបន្ធូរបន្ថយ គឺលះបង់សេចក្ដីព្យាយាម មិនប្រារព្ធផ្ដើមកិច្ចការចាំបាច់ ដែលត្រូវធ្វើខានមិនបាន។ ហីនវីរិយៈ នេះព្រះពុទ្ធសាសនាចាត់ទុកថាជាអកុសលធម៌មួយយ៉ាងចង្រៃបំផុត ពីព្រោះអាចធ្វើមនុស្សលោកឱ្យទៅជាៈ អាក្រក់ថោកទាបក្រខ្សត់ អាយុខ្លី អប្បឥតប្រាជ្ញាល្ងង់ខ្លៅ។ល។ ក៏បាន អាចធ្វើមនុស្សឱ្យក្លាយជាតិកំណើត ទៅជាសត្វតិរច្ឆានក៏បាន ទៅជាអាទិសមានកាយគឺប្រេត អាសុរកាយក៏បាន រហូតដល់ទៅបំផ្លាញវាសនា របស់មនុស្សលោកដែលបម្រុងនឹងខ្ពង់ខ្ពស់ថ្លៃថ្នូរ ឱ្យទៅជាថោកទាបវិញក៏បាន។
៣ – ការដល់ព្រម គ្រប់គ្រាន់ បរិបូរណ៍សមប្រកបមាន៤យ៉ាងគឺ៖
ក – ការក្រោកម្នីម្នា ស្ទុះស្ទា ស្រវាស្រទេញ មិនតំអក់ទម្រន់ ក្រវើនក្រតើន រវៀសរវៃ ប្រឹងប្រែង ស្វះស្វែងរកសិក្សាចំណេះវិជ្ជាសម្រាប់ផ្លូវធម៌នឹងផ្លូវលោក ទាន់ខ្លួនកំពុងពេញវ័យ ខំប្រឹងប្រែង ប្រកបការងារទាន់ពេលវេលាឬកាលសម័យ មិនប្រកាន់ថាយប់ថ្ងៃ ក្ដៅត្រជាក់ លំបាកស្រណុក ដើម្បីកាក់កបសម្បូរសប្បាយដោយភោគទ្រព្យ។
ខ – ការថែរក្សា គឺបានភោគទ្រព្យមកហើយ ត្រូវចេះថែរក្សាការពារ រៀបចំទុកដាក់ឱ្យបានគង់វង្ស កុំឱ្យវិនាសអន្តរាយបាត់បង់ទៅវិញ។
គ – ភាពជាអ្នកមានមិត្រល្អ គឺមិត្រដែលមានចិត្តស្មោះត្រង់នឹងខ្លួនមិត្រដែលរួមសុខទុក្ខជាមួយគ្នា មិត្រហ៊ានប្រាប់ការណ៍អាថ៌កំបាំងហើយពិតផង មិត្រដឹកនាំឱ្យបានប្រយោជន៍ ចម្រុងចម្រើនវៀរចាកទោសពៃរ៍។
ឃ – ជាអ្នកចិញ្ចឹមជីវិតស្មើ គឺចិញ្ចឹមជីវិតស្មើនឹងផ្នែកទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលខ្លួនរកបានមកហើយបែងចែកជា ៤ ផ្នែក ទុកមួយផ្នែកសម្រាប់ចាយវាយនិងប្រើប្រាសធម្មតា ហៅថាសមជីវិតា។
សម្បទាទាំង៤ យ៉ាងនេះ ទុកដូចជាឃ្លាំងសម្រាប់ផ្ទុកទ្រព្យសម្បត្តិផងអាចញ៉ាំងមនុស្សអ្នកខ្សត់ខ្សោយភោគទ្រព្យ ឱ្យទៅជាអ្នកមានសម្បូរហូរហៀរផង ជាជំនួយដល់វាសនាល្អខ្ពង់ខ្ពស់របស់មនុស្សលោកផង ជារបងសម្រាប់ការពារវាសនាអាក្រក់ថោកទាប របស់មនុស្សលោកដែលបម្រុងនឹងកើតមានកុំឱ្យកើតមានផង។
៤ – កោសជ្ជៈ អ្នកខ្ជិលច្រអូសងោកងក់ ធ្ងន់ដៃធ្ងន់ជើងលើកឈាន មិនរួច។ កោសជ្ជៈនេះ ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏ចាត់ទុកថា ជាអកុសលមួយយ៉ាងចង្រៃបំផុតដែរ ពីព្រោះវាអាចបំផ្លិចបំផ្លាញវាសនារបស់មនុស្សលោក ដែល
បម្រុងនឹងខ្ពង់ខ្ពស់ ថ្លៃថ្នូរ ដោយមានទ្រព្យសម្បត្តិស្ដុកស្តម្ភមាំមួន ចំណេះវិជ្ជា
ជាកវីបណ្ឌិតយ៉ាងជំនាញ ឱ្យទៅជាអ្នកទីទ័លក្ររហេមរហាមក៏បាន ឱ្យទៅជា
អ្នកល្ងង់ខ្លៅអប្បឥតប្រាជ្ញាក៏បាន ទុកដូចជាគម្របឬសម្រាស់ សម្រាប់បិទផ្ជិត
វាសនាខ្ពង់ខ្ពស់ថ្លៃថ្នូរ របស់មនុស្សលោកមិនឱ្យមានពន្លឺរស្មីក៏បាន។
ដើម្បីពិសោធន៍ឱ្យដឹងថា តើមនុស្សលោកម្នាក់ៗ ត្រូវមានវាសនាខ្ពង់ខ្ពស់
ថ្លៃថ្នូរឬទេ គេត្រូវតែលះបង់ហីនវិរិយៈ និងកោសជ្ជៈចេញជាដាច់ខាត ហើយប្រញាប់ប្រញាល់ចម្រើនវីរិយៈ និងសម្បទា ឱ្យកើតឡើងជំនួសវិញភ្លាមៗ ពីព្រោះវាសនាគឺបុណ្យព្រេង ពុំមែនលើកទ្រព្យសម្បត្តិនិងចំណេះវិជ្ជាតាមមកជូន ដោយមនុស្សលោកគ្មានព្យាយាមនិងប្រឹងប្រែងនោះបានឡើយ ស្ករមាននៅក្នុងផ្កាត្នោត និងដើមអំពៅពិតមែន ប៉ុន្តែផ្កាត្នោតឬដើមអំពៅ ពុំមែនបញ្ចេញស្ករទាំងដុំ ទាំងគ្រាប់ទាំងនាឡិទាំងកញ្ចប់មកជូន ដោយមនុស្សលោកមិនគាបយកទៅរម្ងាស់បានឡើយ។
II – មនុស្សលោក និងមិត្រ
អ្នកដែលរាប់អានគ្នាយ៉ាងជិតដិតស្និទ្ធស្នាល អស់ពីចិត្តថ្លើម ហៅថា មិត្ត។ មនុស្សលោកម្នាក់ៗ បើសង្កេតតាមដានសាច់ការ អ្វីមួយ សុទ្ធតែប្រាថ្នារកសុខទាំងអស់គ្នា ដូច្នេះម្នាក់ៗ ពុំអាចនៅទ្រមឹងត្រមោចតែម្នាក់ឯងបានទេ គឺគេត្រូវតែស្វែងរកការចងមិត្ត ដើម្បីវាតពង្រីកសេចក្ដីសុខ ដែលរកបានផ្ទាល់ខ្លួនមកខ្លះៗ ហើយឱ្យទូលំទូលាយ។ តាមគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនា សម្ដែងអំពីមិត្រមានពីរពួក៖
១ – មិត្រដែលមានចិត្តគំនិតនិងអធ្យាស្រ័យល្អ ហៅថាកល្យាណមិត្រ
២ – មិត្រដែលមានចិត្តគំនិត និងអធ្យាស្រ័យលាមកអាក្រក់ ហៅថា បាបមិត្រ។
មិត្តល្អមាន៤ ប្រភេទគឺ៖
ក – មិត្រជួយដឹកនាំទំនុកបម្រុងឱ្យមានដំណើរស្រួល
ឆ្ពោះទៅរកសេចក្ដីចម្រើន
ខ – មិត្ររួមសុខទុក្ខជាមួយគ្នាមិនរត់ចោលគ្នាក្នុងគ្រាមានអាសន្នអន្ធក្រ
គ – មិត្រដែលនាំប្រាប់ពន្យល់អំពីសេចក្ដីចម្រើន
ឃ – មិត្រមានសេចក្ដីអនុគ្រោះ និងអាណិតអាសូរដល់គ្នីគ្នា។
មិត្តអាក្រក់មាន៤ប្រភេទគឺ៖
ក – មិត្រគិតតែចង់បានកេងប្រយោជន៍ពីមិត្រវិញ
ខ – មិត្របានតែខាងសម្ដី គឺល្អតែមាត់ក្រៅ
គ – មិត្រប៉ិនខាងនិយាយអែបអបចាក់បណ្ដោយតាម
ឃ – មិត្រដឹកនាំឱ្យតែខាងវិនាសហិនហោច។
មិត្រដែលមនុស្សលោកត្រូវចងគឺកល្យាណមិត្រ។ កល្យាណមិត្រនេះ ទោះបីមានតែម្នាក់ក៏ដោយ មនុស្សលោកត្រូវតែចងភ្ជាប់ទុកជាការចាំបាច់ពីព្រោះមិត្រនេះ អាចជួយផ្ដល់សេចក្ដីសុខចម្រុងចម្រើនដល់មនុស្សលោកបានដូចបំណង ដូចជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាដើម ព្រះអង្គតែមួយព្រះអង្គឯងគត់ ប៉ុន្តែ អាចរកសេចក្ដីសុខពិត មកជូនមនុស្សលោក បានយ៉ាងទូលំទូលាយ។
មិត្រដែលមនុស្សលោកមិនត្រូវចង ឬមិនត្រូវសេពគប់ គឺបាបមិត្រ។ បាបមិត្តនេះ ទោះបីមានច្រើនយ៉ាងណាក៏ដោយ ត្រូវតែចៀសវាងថយចេញឱ្យឆ្ងាយជាដាច់ខាត ពីព្រោះមិត្រនេះ ផ្ដល់សុទ្ធតែទុក្ខទោសវិនាសអន្តរាយ ដល់មនុស្សលោកយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដូចជាស្ដេចអជាតសត្រូវទៅចងមិត្រនឹងភិក្ខុទេវទត្តដែលជាបាបមិត្រ គឺភិក្ខុទេវទត្តនេះ ជាជាតិក្សត្រមានមានះ ខ្លាំងណាស់ បានច្រណែនឈ្នានីសនឹងព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដោយអាងលេសថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាជាតិក្សត្រ ចំណែកខ្លួនក៏ជាជាតិក្សត្រដែរ ឥឡូវនេះ បើព្រះអង្គបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធហើយ ខ្លួនអញក៏ត្រូវតែបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធដែរ ទើបខំព្យាយាមធ្វើគត់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ លុះធ្វើមិនបានសម្រេចដូចបំណង ក៏ទៅនិយាយបញ្ចុះបញ្ចូលលួងលោមបោកបញ្ឆោតស្ដេចអជាតសត្រូវ ដែលកំពុងមានវ័យនៅក្មេង ដើម្បីជាកម្លាំងជួយឱ្យបានសម្រេចដូចបំណង ដោយឧបាយកលផ្សេងៗ ថាព្រះអង្គ! មនុស្សលោកឥឡូវនេះ អាយុខ្លីណាស់ ហើយព្រះអង្គកំពុងនៅក្មេងក្រែងមិនបានសោយរាជ្យ ពីព្រោះរាជសម្បត្តិនោះ ត្រូវធ្លាក់មកលើព្រះអង្គហើយ ហេតុនេះ សូមព្រះអង្គសម្លាប់ព្រះវរបិតារបស់ព្រះអង្គចោលទៅ ទើបបានសោយរាជ្យឆាប់ ចំណែកអាត្មាភាពឯនេះ ក៏ព្យាយាមធ្វើគត់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែរ ដើម្បីបានត្រាស់ដឹងឆាប់។ ស្ដេចអជាតសត្រូវ ហេតុតែខ្លួននៅក្មេង ខ្ចីសេចក្ដីមិនទាន់ដឹងការណ៍រាក់ជ្រៅ ក៏ជឿស្លុងព្យាយាមរករឿងសម្លាប់ព្រះបាទពិម្ពិសារ ជាព្រះវរបិតាទាល់តែបាន ហើយក្រោយមកក៏បានសោយរាជ្យមែន។ ចំណែកភិក្ខុទេវទត្ត ទោះបីខំព្យាយាមធ្វើគត់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ យ៉ាងណាក៏មិនបានសម្រេចដូចបំណងទាល់តែបែកដើមទ្រូងស្លាប់ព្រះធរណីស្រូប ទៅកើតក្នុងអវិចីនរកទល់គ្នានឹងសព្វថ្ងៃនេះ។
III– មនុស្សលោក និងច្បាប់
មនុស្សលោកមិនអាចនៅទោលតែម្នាក់ឯងបានឡើយ គឺត្រូវនៅរួមគ្នាជាមង្គល។ សង្គមមានច្រើនប្រភេទ៖
– សង្គមតូចបំផុត មានត្រឹមតែប្ដីប្រពន្ធកូនចៅ ហៅថាគ្រួសារ។
– សង្គមធំលើសនេះបន្ដិច មានញាតិសាច់សារលោហិតរាប់បញ្ចូលផងហៅថា ត??????
្រកូល។
– សង្គមធំទូលាយលើសនោះទៅទៀត ដែលគេរួបរួមចងជាបក្សសម្ព័ន្ធជាតិនឹងរដ្ឋនីមួយៗ ឱ្យមានអង្គការបីជាមួយគ្នាគឺអង្គការនីតិបញ្ញត្តិ អង្គការនិតីប្រតិបត្តិ និងអង្គការតុលាការ ហៅថា បក្សសម្ព័ន្ធ។
ដើម្បីឱ្យសង្គមទាំងនោះ មានសេចក្ដីសុខសាន្តនិងរៀបរយងាយគ្រប់គ្រង គេត្រូវតែធ្វើច្បាប់សម្រាប់មនុស្សលោក ហើយមនុស្សលោក ត្រូវតែនៅក្រោមអំណាចច្បាប់។ ប៉ុន្តែ បើមនុស្សលោកណាមិនចេះច្បាប់ មិនស្គាល់ច្បាប់ គឺមិនគោរពសិទ្ធិសេរីភាព អធិបតេយ្យភាព បូរណភាពទឹកដី ទំនៀមទម្លាប់
បេតិកភណ្ឌនិងសម្បត្តិវប្បធម៌ របស់ប្រទេសជាតិគេ មនុស្សលោកនោះ គេហៅថា មនុស្សឥតច្បាប់ ឥតទម្លាប់ ជាមនុស្សព្រៃផ្សៃ ជាមនុស្សទមិឡអន្យតិរ្ថិយ មនុស្សលោកដទៃមិនត្រូវទៅសេពគប់សមគំនិតយកធ្វើជាមិត្រឡើយ។
IV– មនុស្សលោក និងសាសនា
ទោះជានៅក្នុងសម័យណាក៏ដោយ មនុស្សលោក តែងតែមានការភ័យ
តក់ស្លុតរន្ធត់ ស្លន់ស្លោចំពោះសេចក្ដីស្លាប់ ដែលបណ្ដាលពីហេតុផ្សេងៗ
មកកំញើញកំហែងគំរាមខ្លួនជានិច្ច។ ដោយមានការភ័យតក់ស្លុត ជាមូលហេតុដូច្នេះហើយ ទើបជំរុញមនុស្សលោកតាំងពីជំនាន់ណាៗមក ឱ្យស្ទុះស្ទាស្រវារកវត្ថុសម្រាប់ទីពឹងរៀងៗខ្លួន ជាបន្ទាន់គឺអ្នកខ្លះយកភ្នំអ្នកខ្លះយកព្រៃ ដើមឈើថ្មចេតិយ សមុទ្រជាដើម ជាទីពឹងពីព្រោះគេជឿដោយខ្វះវិចារណញ្ញាណថា ពុំនឹងបែបនេះ ប្រហែលជានឹងនាំឱ្យក្សេមក្សាន្ត រួចចាកគ្រោះថ្នាក់មរណភ័យដោយពិត ម៉្លោះហើយជំនឿនោះ ក៏ចេះតែមានជាប់តរហូតមក។ លុះព្រះពុទ្ធជាបរមគ្រូបានត្រាស់ដឹងឡើងកាលណា ទ្រង់បានត្រាស់បញ្ជាក់ក្នុងព្រះសូត្រ ចំពោះអគ្គិទត្តបុរោហិតថា “មនុស្សលោកភាគច្រើន កាលណាមានសេចក្ដីស្លាប់មកកំហែងគំរាមឱ្យភ័យតក់ស្លុតហើយ រមែងរត់រកភ្នំខ្លះ ព្រៃឈើខ្លះ ដើមឈើ
ខ្លះ សួនចារខ្លះ ចេតិយខ្លះ យកមកជាទីពឹងពាក់ ពំនឹងរបៀបនេះពុំមែននាំឱ្យសុខក្សេមក្សាន្តប្រសើរឧដុង្គឧត្តម នាំឱ្យរួចចាកសេចក្ដីទុក្ខគ្រប់យ៉ាងបានទេ (ផ្ទុយពីនេះវិញ ) លុះណាតែយកព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និងព្រះសង្ឃជាទីពឹង ព្រមទាំងឃើញច្បាស់ នូវអរិយសច្ចបួនគឺទុក្ខ ហេតុដែលបណ្ដាលឱ្យកើតទុក្ខ (តណ្ហា) អរិយមគ្គមានអង្គ៨ជាផ្លូវត្រង់ ឆ្ពោះទៅកាន់ទីរំលត់ទុក្ខ និងព្រះនិព្វានជាកន្លែងរំលត់ទុក្ខ ដោយប្រាជ្ញាដែលពិចារណាហើយផង ទើបចាត់ទុកថា ជាទីពឹងដ៏ក្សេមក្សាន្ត ប្រសើរឧដុង្គឧត្តម អាចរួចចាកទុក្ខទាំងពួងបានដោយពិត”។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ជាអ្នកដឹកនាំពន្យល់ផ្លូវឱ្យសត្វដើរតាម ថាផ្លូវនេះត្រូវល្អ គឺមិនឆ្ងាយពេកមិនវាងមិនរដិបរដុបមិនមានភក់ មិនរអិល មិនមានគ្រោះថ្នាក់ ផ្លូវនេះមានគ្រោះថ្នាក់ដោយរអិល មានភក់ល្បប់ មានដង្គត់ – ជីញ្ជង់ មានបន្លាច្រើនមិនគួរដើរ គួរតែចៀសវាង ព្រះធម៌សម្រាប់យឺតយោងស្រោចស្រង់សត្វអ្នកប្រតិបត្តិតាម ព្រះសង្ឃជាស្រែបុណ្យ សម្រាប់ព្រួសសាបបណ្ដុះពូជកុសល។
អាស្រ័យហេតុនេះ មនុស្សលោក ត្រូវតែមានសាសនាណាមួយ ដែលខ្លួនមានជំនឿ គួរប្រកាន់យកជាចាំបាច់ពីព្រោះមានសាសនាខ្លះជួនកាលទុកដូចជាឃ្លាំងវប្បធម៌អក្សរសាស្ត្រ នឹងទំនៀមទម្លាប់ជាតិគេទៀតផងដូចជាព្រះពុទ្ធសាសនា ទុកដូចជាឃ្លាំងវប្បធម៌ នឹងអក្សរសាស្ត្រជាតិខ្មែរជាដើម។ ផ្ទុយទៅវិញបើជាតិសាសន៍ណាគ្មានសាសនា គឺគេមិនត្រូវការនឹងសាសនា អ្នកប្រាជ្ញលោកចាត់ទុកជាមនុស្សព្រៃផ្សៃ គ្មានវប្បធម៌គ្មានសីលធម៌ គ្មានទំនៀមទម្លាប់ គឺជាមនុស្សដើរតែឈ្លានពានគេ ជិះជាន់បៀតបៀនលើសិទ្ធិសេរីភាព អធិបតេយ្យភាព បូរណភាពទឹកដី និងទ្រព្យសម្បត្តិវប្បធម៌របស់ជាតិគេ ដោយឥតកោតញញើត ឥតអៀនខ្មាសដូចសត្វតិរច្ឆាន។
មនុស្សលោកមាន៤ចំពួក៖
១ – មនុស្សដែលមានរាងកាយវិកលវិការ ជាសំណល់ផលមកអំពីបាបកម្មចាស់ប្រកបការងារដោយដៃជើងខ្លួនឯងមិនកើត ដើរតែសុំទានគេយកមកចិញ្ចឹមជីវិត បានព្រឹកខ្វះល្ងាច បានល្ងាចខ្វះព្រឹកអត់ៗ ឃ្លានៗ
មានអាការដូចជាប្រេត។
២ – មនុស្សអនាថា គ្មានទីពឹង ចិញ្ចឹមជីវិតអាស្រ័យដោយបុគ្គលដទៃ គ្មានគំនិតខំប្រឹងប្រែងខ្នះខ្នែងប្រកបការងារផ្សេងៗ តាមពេលវេលារស់នៅដោយត្រដាបត្រដួសរហេមរហាមមានអាការដូចជាសត្វតិរច្ឆាន។
៣ – មនុស្សដែលមានចិត្តអាក្រក់ ឃោរឃៅ ប្រព្រឹត្តតែអំពើលាមក
អាក្រក់ផ្សេងៗ មានឃាតកម្មនិងចោរកម្មជាដើម ត្រូវអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួនធ្វើទោសដាក់គុកតាមច្បាប់ រងទុក្ខវេទនាអស់សិទ្ធិសេរីភាពដូចជាសត្វនរក។
៤ – មនុស្សដែលមានហិរិនិងឧត្តប្បៈ គឺចេះអៀនខ្មាសនឹងអំពើបាបតក់ស្លុតនឹងអំពើបាបអកុសលប្រព្រឹត្តតែកុសលកម្មបថ១០ ខ្ជាប់ខ្ជួនតែក្នុងមនុស្សទេវោ ឬមនុស្សភូតោ។
មនុស្សលោក មាន៥ ជំពួកទៀត៖
១ – មនុស្ស ដែលរងទុក្ខវេទនាជានិច្ចមិនដែលស្រាកស្រាន្ត
២ – មនុស្សដែលទទួលរងតែនឹងជំងឺតម្កាត់ផ្សេងៗពុំដែលបានជាសះស្បើយល្ហើយ
៣ – មនុស្សដែលឆ្កួតវង្វេងវង្វាន់ភាន់ភាំងស្មារតី យកជាការមិនបាន
៤ – មនុស្សដែលចំពាក់បំណុលគេ គេនឹងទារពីមុខពីក្រោយដោះមិនរួច
៥ – ខ្ញុំកំដរ រស់នៅដោយពឹងផ្អែកនឹងបុណ្យម្ចាស់ ឬចៅហ្វាយនាយ។
មនុស្សលោកទាំង៥ចំពួកនេះ ទោះបីមានជីវិតរស់នៅ ក៏លោកថាដូចជាស្លាប់បាត់ទៅហើយ។
